Są miejsca na Ziemi, gdzie człowiek wychodząc zimą z domu i nie ma żadnej wskazówki, czy minęła noc, czy dzień. Niebo nie daje tam żadnych podpowiedzi — całymi tygodniami wygląda, jakby świat utknął na osi czasu.
W Utqiaġvik na Alasce, Qaanaaq na Grenlandii czy Resolute Bay w Kanadzie, najbardziej wysuniętych na północ zamieszkałych miejscach na świecie, położonych dokładnie w strefie nocy polarnej taki stan każdego roku staje się codziennością.
Mieszkańcy przyjmują to spokojnie. ich rytm dnia przestaje wtedy zależeć od słońca. W wielu miejscowościach zimą wyłącza się część ulicznego oświetlenia, ponieważ śnieg zaczyna odbijać światło tak mocno, że widoczność jest zachowana w promieniu kilkuset metrów. Na niektórych ulicach ustawione są za to „stacje ciepła” — małe budki z nagrzewnicami, gdzie można ogrzać ręce po krótkim spacerze.
Doba, która nie zna dnia
Gdy zapada noc polarna i oczywiste występowanie dnia i nocy zanika, zegar staje się jedynym wyznacznikiem rytmów aktywności i odpoczynku. Ludzie pracują, śpią, gotują i wychodzą z psami zgodnie z wyznaczonym dotąd planem. Organizm nie oczekuje poranka, bo on się po prostu nie pojawia. Wszystko, co gdzie indziej przychodzi samo z siebie, tutaj wymaga dyscypliny: godziny snu, posiłku i codzienne aktywności. Bez tego ta wypracowana struktura potrafi prędko się rozsunąć w przypadkowe kierunki.
W wielu domach używa się lamp, które o określonych godzinach delikatnie zmieniają jasność, imitując świt i zmierzch. Niektóre rodziny mają nawet wspólne playlisty „na pobudkę”, które pomagają wszystkim zsynchronizować rytm dnia.
Dlaczego ktoś w ogóle chce tam mieszkać (i dlaczego wielu nie wyobraża sobie innego życia)?
Motywacje bywają zaskakująco różne.
Część mieszkańców to osoby, których rodziny żyją tu od pokoleń — związane z ziemią, tradycjami polowań i wiedzą przekazywaną w sposób, którego nie znajdzie się w innych regionach świata. Arktyka jest dla nich domem z własnym, wypracowanym porządkiem.
Wśród rdzennych społeczności Arktyki najbardziej rozpoznawalni są Inuici — ludzie, których kultura powstała dokładnie tutaj, w pełnej harmonii z surowym klimatem. Ich tradycyjny styl życia opierał się na wędrówkach, polowaniu, umiejętności czytania pogody po najmniejszych szczegółach i zdolności przetrwania tam, gdzie dla przybyszy wszystko wydaje się niemożliwe.
W wielu miejscach Arktyki do dziś mówi się, że najlepszym przyjacielem człowieka jest husky i renifer. Pies prowadzi ludzi przez śniegi wytrwale ciągnąc zaprzęg, potrafi odnaleźć drogę podczas zamieci i z wyprzedzeniem wyczuwa nadchodzący mróz. Renifery natomiast dają mięso, futro, skórę i oferują transport — są częścią codzienności oraz rodzinnych historii. Raz po raz wspomina się konkretne zwierzęta tak, jak gdzie indziej poważanych sąsiadów: z szacunkiem i wdzięcznością.
Oprócz rdzennych mieszkańców Arktyki mieszka tu też niemało osób, które osiedliły się z czasem: badacze klimatu, inżynierowie, nauczyciele, lekarze, technicy obsługujący radary i urządzenia infrastruktury. Ta okolica daje im coś rzadkiego — wyjątkowe zadania i poczucie znaczenia, które trudno znaleźć w innych miejscach Ziemi.
Zapytani - często powtarzają jedną myśl: "Tu nic nie rozprasza".
To prawda, bo w arktycznych osadach rzeczywiście brakuje miejskiego szumu i nadmiaru codziennych bodźców, a życie toczy się w raczej prosty sposób. Osoby zmęczone nerwową egzystencją i pracą w skupiskach miejskich łatwiej odnajdują tu spokój i poczucie sensu.
Plusy życia bez słońca - naprawdę istnieja
Najczęściej mówi się o koncentracji — zimą łatwiej pracować bez rozproszeń.
Drugą korzyścią są relacje. Ludzie spędzają ze sobą dużo czasu, aaich więzi wydają się być nadwyraz głębokie.
Bliskość nie wynika tu jednak z gadatliwości, bo wielu tubylców to ludzie z natury oszczędni w słowach. Wynika ona raczej ze współzależności i poczucia obowiązku wobec wspólnoty.
Zdarza się, że burza śnieżna odciącina domostwa dosłownie od wszystkiego, a długie przerwy w dostawie prądu lub awaria ogrzewania stanowią wtedy poważne zagrożenie. W takich chwilach nikt nie zostaje sam. Sąsiedzi sprawdzają, czy u innych pali się światło, czy nie brakuje paliwa i czy dzieci dotarły do domu. Nikt nie musi tego organizować — to odruch, część tutejszego rozsądku. W małych osadach wszyscy znają imiona wszystkich, a w razie potrzeby pojawiają się w drzwiach szybciej, niż zdążyłoby się o to poprosić. W takich warunkach wspólnota staje się naturalnym sposobem życia, czymś oczywistym i wręcz niezbędnym.
Powrót światła tworzy wyjątkowy moment w roku. Pierwszy wschód po nocy polarnej powoduje, że całe osady stają się świadkami jednej smugi jasności nad horyzontem. Dzieci wybiegają na zewnątrz, dorośli przerywają rozmowy, a przez chwilę wszyscy wpatrują się w niebo.
Czasem z tej okazji organizuje się nawet „First Light Breakfast” — wspólne śniadanie na mrozie przy termosach gorącej kawy.
Oprócz tego Arktyka serwuje swoim mieszkańcom bonusy w postaci czystego powietrza, wody (lub jak kto woli - śniegu 😊) oraz niepowtarzalnych zórz polarnych będących obiektem niekończącego się zachwytu obserwatorów.
Sa tez minusy
Transport lotniczy bywa jedyną drogą do świata i jedynym źródłem dostaw. W czasie silnych opadów, gdy loty są odwoływane na kilka dni, półki sklepowe pustoszeją w mgnieniu oka. Zimno jest suche, ostre i potrafi zamrozić rzęsy w kilka minut.
Izolacja w rejonach polarnych ma swoją własną skalę — tu określenie „daleko” oznacza często kilkadziesiąt lub nawet kilkaset kilometrów niezamieszkanej przestrzeni między jedną a drugą osadą. Internet działa kapryśnie, transport nie jest oczywisty, a spontaniczne wyjazdy po prostu nie są możliwe.
Ludzie nauczyli się żyć w taki sposób, by opuszczanie osady nie było konieczne.
Arktyczny dzień jak co dzień
Rano większość domów zaczyna dzień w sposób, który dla przyjezdnych wydaje się prawie rytuałem: włącza się lampy UV, mające za zadanie wspierajć organizm w zachowaniu naturalnego biorytmu. Niektórzy ustawiają je na timerach, inni siadają przy nich z kubkiem herbaty jak przy małym, prywatnym wschodzie słońca.
Jedzenie przechowuje się zazwyczaj… za progiem. Wystarczy skrzynka przy ścianie domu, a mróz niezawodnie wykona pracę lodówki. Pod niektórymi domami stoją dwie skrzynki: jedna na mięso, druga na ryby.
Zimą (tak! właśnie o tej porze roku) popularne są tzw. „lodowe pikniki”. To nie żart: ludzie naprawdę wychodzą na zamarzniętą zatokę, siadają na skórach reniferów i jedzą lody, które nawet nie próbują się roztopić. Dorośli traktują to jako pretekst do krótkiego spotkania towarzyskiego, a dzieci — do wspólnej zabawy.
Latem codzienność zmienia się o 180 stopni. Słońce nie zachodzi wtedy przez wiele tygodni. Warto wyposażyć się na ten okres w grube, ciemne zasłony, które "w nocy" nie wpuszczą intensywnego słońca do sypialni. Kiedy "upał" zaczyna doskwierać mieszkańcom, osiągając aż 15 °C, niektórzy zakrywają okna warstwą folii aluminiowej.
Ogrom światła i stała obecność nie spieszącego się ku zachodowi słońca, typowe dla polarnego lata, wyzwalają zwłaszcza u dzieci sporą dawkę energii. Fakt, że około trzeciej w nocy na ulicy spotkać można grupkę najmłodszych biegających z piłką, grających w berka lub ciągnących na sankach pluszowe misie nie jest niczym dziwnym.
Wielką atrakcją lata jest też powrót wędrownych ptaków. Kiedy zaczynają zlatywać się kluczami, ludzie ustawiają małe stołeczki przy oknach i obserwują ich przyloty, ciesząc się z ich powrotu, będącego jednocześnie symbolem rozpoczynającego się polarnego lata.
Niedźwiedzie polarne
W pobliżu niektórych osad niedźwiedzie polarne pojawiają się regularnie. Mieszkańcy patrzą na nie z dystansu, z wyraźnym szacunkiem. Gdy miś przejdzie spokojnie obok zabudowań, ludzie wychodzą na ganki, żeby go po prostu obejrzeć. Spotkanie z niedźwiedziem traktuje się tu jako rzadką ale fascynującą część życia.
Choć to masywne drapieżniki, wiele spotkań z nimi ma w sobie coś spokojnego i pełnego refleksji.
Niedźwiedzie polarne potrafią stać przez dłuższą chwilę na wietrze, unosząc nos wysoko — węch mają tak doskonały, że czują zapach fok nawet z odległości kilkunastu kilometrów. To daje im opinię „zwierząt, które widzą nosem”.
Miś polarny jest też zaskakująco cichy. Mieszkańcy mówią, że potrafi przejść obok domu niemal bezszelestnie.
Jedną z rzeczy, które najbardziej fascynują gości Arktyki, jest fakt, że te ogromne zwierzęta potrafią się bawić — turlają się po śniegu, zjeżdżją z małych wzniesień, a młode skaczą, podgryzają się nawzajem, uciekają i wracają, jakby trenowały siłę i zwinność na przyszłe polowania.
Zdarzają się też nocne „wizyty” niedźwiedzi, kiedy ślady wokół domów świadczą o tym, że miś wędrował między budynkami i ruszył dalej w stronę lodu. Mieszkańcy nie są w takich sytuacjach przestraszeni — bardziej zaszczyceni, że ich mała osada znalazła się na trasie tak majestatycznego wędrowca.
Smaki Arktyki
Arktyka podporządkowuje jedzenie, podobnie, jak wszystko inne — klimatowi. Tłuste ryby, mięso renifera oraz fok, a latem — jagody traktowane jako lokalne źródło witamin. Potrzebne jest dużo energii, dużo białka i wysoka wartość odżywcza.
Tradycyjna arktyczna kuchnia potrafi zaskoczyć nawet doświadczonych podróżników. Najbardziej cenione jest jedzenie, które nie zamarza nawet przy -30°C — to znak, że zawiera dużo tłuszczu i kalorii. Dlatego mieszkańcy uwielbiają muktuk, czyli surową lub lekko zamrożoną skórę wieloryba z warstwą tłuszczu. Tnie się ją w kostki i żuje jak twarde, zimne żelki. To jedno z najbardziej kalorycznych i odżywczych dań na świecie.
Popularne jest także suaasat — esencjonalna zupa z mięsa foki lub renifera, gotowana powoli z ryżem albo jęczmieniem. Dla wielu rodzin to „smak domu”, szczególnie zimą.
Z kolei latem, gdy tundra na moment ożywa, ludzie jedzą ogromne ilości jagód: borówek, malin moroszek i nieznanych większości jagód czarnej bażyny.
Warzywa i owoce z importu są traktowane raczej jak luksus, a łatwiej dostępne artykuły spożywcze mieszkańcy przechowują bardzo skrupulatnie: suszą ryby na wietrze, mrożą mięso w naturalnych „spiżarniach” na zewnątrz i robią ogromne zapasy suszonych owoców, które służą zarówno jako przekąska, jak i słodzik do herbaty.
Zaskakujący jest też sposób picia płynów. Herbata na przykład ma tu funkcję energetycznego „paliwa” dla organizmu. Pije się ją litrami, zawsze bardzo słodką, często z dodatkiem topionego tłuszczu lub kostki masła, aby dostarczyć organizmowi dodatkowej energii. W niektórych regionach popularna jest gorąca zupa jako napój w termosie. Zabiera się ją w drogę tak samo, jak innych miejscach zabiera się kawę.
Zimą obowiązuje też niepisana reguła „jemy ciepło”. W zasadzie codziennie gotuje się gulasz, zupę albo bulion tak gęsty, że łyżka stoi pionowo. Organizm spala energię błyskawicznie, więc gorący posiłek jest konieczny.
Gdy nadchodzi burza śnieżna
W strefie polarnej każdy dom ma zapasy „na burzę”, i nie jest to metafora. Gdy prognozy mówią o nadciągającym sztormie śnieżnym, ludzie nie pytają, czy sklepy będą zamknięte, tylko, na ile dni. W czasie najgorszych zawiei nie da się rozpalić ognia, a czasem nawet otworzyć drzwi tak, by śnieg nie wpadł hurtem do środka. Dlatego w wielu domach czeka specjalny zestaw jedzenia: rzeczy, które można zjeść bez gotowania — suszona ryba, tłuste plastry mięsa, suchary, ciepła herbata w termosach, a nawet gotowa wcześniej zupa zamknięta w dużych metalowych naczyniach.
Kiedy burza odetnieć prąd, a śnieg zasypie komin i unieruchomi ogrzewanie, decydujące jest to, co zostało przygotowane wcześniej.
Burze śnieżne potrafią trwać trzy, cztery, czasem pięć dni. Świat za oknem znika, a widoczna staje się tylko nieskończoność śniegu. Drzwi napierają do środka pod ciężarem śniegu i mocą wichury, a dźwięk wiatru przypomina ciągły, wysoki ryk.
Ludzie poruszają się w tym czasie tylko po domu, a jeśli muszą przejść do sąsiedniego budynku, robią to w parach, trzymając się liny rozwieszonej między drzwiami, będącej w tym regionie niezbędnym wyposażeniem obejścia.
Całe życie toczy się teraz wewnątrz. Rodziny zbierają się bliżej pieców, dzieci grają w gry planszowe, a dorośli rozmawiają i zajmują się naprawami codziennego sprzętu. Kiedy burza trwa dłużej, sąsiedzi kontaktują się ze sobą przez krótkofalówki, żeby sprawdzić, jak sobie radzą. Dom staje się na ten czas jedynym miejscem dającym ochronę przed niebezpiecznym atakiem zimy.
Po tym wszystkim powraca spokojniejszy okres. Burze cichną, a wytrwała ciemność zaczyna powoli ustępować — najpierw delikatnemu, ledwie zauważalnemu i krótkiemu blaskowi, a później pierwszym promieniom słońca, które próbują wspiąć się nad horyzont.
Ludzie zaczynają wychodzić przed dom na chwilę dłużej, a w rozmowach coraz częściej pada pytanie: „Czy też Ci się wydaje, że się przejaśnia?”.
Koniec nocy polarnej zaczyna się zatem od oczekiwania na światło. Przez kilka dni horyzont delikatnie rozjaśnia się od spodu. Zmiana jest subtelna, ale wszyscy wiedzą, że to właśnie ona zapowiada to, na co tak długo czekali. Potem pojawia się mleczna poświata — jeszcze nie słońce, ale już nie ciemność, aż któregoś dnia — wcale nie rankiem lecz około południa — nad linią nieba pojawia się jasność tak zdecydowana, że nikt nie ma wątpliwości: światło wróciło.
Ludzie częściej wychodzą na zewnątrz, zwierzęta poruszają się żywiej, a całe osady nabierają tempa po długiej przerwie. Ta zmiana jest bardzo potrzebnym impulsem po tygodniach nieprzerwanej ciemności.
Przed mieszkańcami zaczyna się okres wyjątkowo szybko wydłużających się dni, aż w końcu słońce staje się widoczne przez całą dobę. To czas na pracę w na zewnątrz, podróże, spotkania i wszystkie aktywności, które zimą nie były możliwe.
Światła jest wtedy mnóstwo. Szykoda tylko, że nie da się go "zmagayznować" na kolejną noc polarną. Można je jednak wykorzystać i nadrobić wszystko, czego brakowało zimą.
Dodaj komentarz
Komentarze